Verslag
De toetsing
Het maatles project steunde op twee pijlers:
- Toetsen moeten voldoende zijn, maar kunnen wel eindeloos herkanst worden
- Leerlingen hebben invloed op het programma, maar de basis ligt vast.
Het basisprogramma bestond uit basisvaardigheden schrijfvaardigheid, verdeeld over vier modules: idioom, spelling, zinsbouw, stijlfouten.
Verschillende leerlingen gingen op verschillende manieren met de vrijheid om: sommigen begonnen met wat ze het makkelijkst dachten te zijn, anderen zetten zich juist eerst aan de moeilijkste modules.
De eindeloze herkansbaarheid leidde in veel gevallen tot ‘va banque’ gedrag: zonder noemenswaardige voorbereiding de toets maken. Dat is op zich niet erg: de leerling krijgt zo een goed idee van wat er hoe gevraagd wordt, en de nabespreking heeft een hoog leerrendement.
Sommige leerlingen maakten het echter wel erg bont; die bleven dezelfde toets afleggen zonder voorbereiding, in de hoop er een keer doorheen te glippen. Ongeveer zoals mijn moeder bij de dertiende poging haar rijbewijs heeft gehaald. Dat is wat mij betreft aanleiding om het herkansingsrecht op de een of andere manier in te perken.
Er waren ook leerlingen, die zich juist niet of pas na lange tijd inschreven voor toetsen. Een aantal van deze leerlingen kwam daardoor in tijdnood. Leerlingen gaven verschillende redenen op. Sommigen zeiden dat ze moeite hadden met plannen. Navraag leerde in vrijwel alle gevallen, dat ze heel goed kunnen plannen, maar zich vervolgens er niet aan houden. Waarom niet? Dat verschilt. Afleidingen buiten school (bijv. gamen) en binnen school (toetsen voor andere vakken) worden het meest genoemd.
Uiteindelijk heeft vrijwel iedereen het basisprogramma afgerond, plus, op twee leerlingen na, een leesvaardigheidstoets aan het einde van het schooljaar. Een flink aantal leerlingen is niet veel verder gekomen dan het basisprogramma, terwijl ik dat wel had verwacht. De opzet van vier modules in een jaar afronden zou aangescherpt moeten worden, bijvoorbeeld naar minstens twee modules per rapportperiode. Waarschijnlijk is het een goed idee om, in samenspraak met de leerlingen, vóór bijvoorbeeld 1 oktober, voor elke leerling een individuele leerroute af te spreken.
Aanvankelijk waren de basismodules bedacht als hoeveelheden stof die met één toetsmoment konden worden afgesloten. Bij een klassikale tussenevaluatie gaven veel kinderen echter aan dat de hoeveelheid stof daarvoor te omvangrijk was. Ik heb in samenspraak met de leerlingen de modules gesplitst; de module zinsbouw bijvoorbeeld in vier deeltoetsen, de module stijlfouten in twee.
De organisatie
Leerlingen werkten in eerste instantie zelfstandig, en vroegen hulp als ze ergens niet uitkwamen. In de eerste helft van het jaar gaf ik korte, onderwerpgebonden instructie aan een kleine groep, later alleen aan een of enkele leerlingen. Elke toets is individueel met de leerling besproken; de opbrengst daarvan kan denk ik moeilijk overschat worden.
De leer- en oefenstof was in principe online beschikbaar, maar al snel bleek vooral het online oefenmateriaal volstrekt ontoereikend. Ik heb in de loop van het jaar veel oefenmateriaal bijgemaakt. Dat allemaal te digitaliseren zou te veel tijd hebben gekost, daarom heb ik oefenmateriaal op de oude manier geprint en uitgedeeld. Omdat er veel meer dan ik verwacht had getoetst werd, heb ik ook veel toetsmateriaal bij moeten maken. ‘Afgeschreven’ toetsen heb ik voorzien van uitwerkingen en ook ingezet als oefenmateriaal.
Leerlingen verschillen onderling sterk in hun voorkeuren. Er is wel een sterke tendens, namelijk dat vrijwel iedereen oefenen en toetsen heel graag op de computer doet, en leren heel graag van papier.
Bronnen lezen hangt daar tussenin. Als het niet te veel is of erg moeilijk, dan kiest het merendeel voor de computer of willekeurig welk ander apparaat. Gaat het om leesboeken (een van de vervolgmodules was: lees een boek en schrijf daar een recensie over) of moeilijke instructie, dan weer liever van papier.
Ook tekenden zich in de loop van de tijd voorkeuren af ten aanzien van de ruimte. Het populairst van lokaal 112. In allebei de derde klassen vormde zich spontaan een groep van tien à twaalf leerlingen, die elkaar goed lagen. Omdat lokaal 112 het zich minst leent voor intensief toezicht, heb ik werken in lokaal 112 een privilege gemaakt voor zelfstandig werkende leerlingen. Alsnog ben ik zo veel mogelijke meermalen gaan kijken.
Andere leerlingen profiteerden graag van de relatieve rust in het lokaal. Nog weer anderen, een groepje van drie à vier, zaten het liefst in de werkruimte achter de mediatheek, bij het bureau van Ellen. Al deze leerlingen hebben het hele jaar min of meer serieus gewerkt.
Een restgroep, hoofdzakelijk jongens, dook het liefste de mediatheek in, met name med3 als ze de kans kregen. De leerlingen in deze groep kwamen het minst makkelijk tot werken.
Deze spreiding van leerlingen is niet te behappen voor één docent, al helemaal niet omdat de verschillende ruimtes erg ver uit elkaar lagen. Dat zou absoluut anders moeten, bijvoorbeeld door een lokaal te gebruiken in de nabijheid van een mediatheek, door een grotere groep met twee docenten aan te sturen, of door de inzet van een klassenassistent.
Doelgroep
Er lag geen visie of idee achter het besluit om deze pilot in vwo3 te houden; het was puur omdat de gelegenheid zich voordeed. Is er keuze, dan ligt het veel meer voor de hand om hier in klas 1 mee te beginnen. Die leerlingen zijn van de basisschool een lessysteem gewend dat veel dichter bij Maatles staat. Ook was het natuurlijk niet handig om zo’n arbeidsintensief systeem te starten in klassen van dertig leerlingen.
De becijfering
Het aanvankelijke, niet erg doordachte idee was dat cijfers vervangen zouden worden door een wel of niet voldoende oordeel. Het uiteindelijk rapportcijfer zou dan kwantitatief worden bepaald, domweg door te kijken naar het aantal afgeronde modules.
Het kan niet op die manier. Leerlingen hebben sterk behoefte aan een uitgebreidere beoordeling. Leerlingen die hetzelfde programma hebben gedaan, maar waarbij de een alleen maar negens scoorde en de ander allemaal zesjes, willen dat verschil in het cijfer tot uitdrukking zien komen.
Bovendien volstaat het niet om alleen afgeronde modules te tellen, want niet alle modules zijn even zwaar. Wat er nu uit is gekomen is een tussenvorm. De belofte aan het begin van het jaar ben ik nagekomen: vier basismodules afgerond leverde een voldoende op. Op twee leerlingen na, die elk één deeltoets misten, is elke leerling daarin geslaagd. Bovendien heeft vrijwel elke leerling een eindtoets gemaakt in de repetitieweek, in de vorm van een tekstverklaring. Twee leerlingen niet: één had al een module tekstbegrip afgerond; zij heeft in plaats van de tekstverklaring een samenvatting gemaakt. De ander was afwezig.
De eindtoets was een pittige tekst met vragen, een verkorte versie van een toets die ook eind havo 4 is afgenomen. De resultaten waren als volgt:
| v3a | vier onvoldoendes | gemiddelde 6,53, |
| v3b | vijf onvoldoendes | gemiddelde 6.32, |
| h4a | negen onvoldoendes | gemiddelde 6,14. |
Opbrengst
De stof die de leerlingen hebben verwerkt, was goed op niveau, wel wat hoger en vooral preciezer dan wat gebruikelijk is in v3. Het gros van de leerlingen schat ik nu in op ongeveer halverwege v4.
Een handvol leerlingen, zeg vijf à tien, zou makkelijk in de vijfde examen kunnen doen, als ze dat zouden willen, of minder uren aan Nederlands besteden om ruimte te maken voor bijvoorbeeld een of meer extra vakken.
Overigens moet natuurlijk volgend jaar blijken of inderdaad de retentie van wat ze in de vierde geleerd hebben, merkbaar hoger is.
De gemiddelde rapportcijfers zijn respectievelijk 7,15 en 6,77 voor v3a en v3b. In v3a waren geen onvoldoendes, in v3b een.
Onderstaande tabel geeft het aantal afgeronde modules per aantal leerlingen. Tel er vijf bij om aan het aantal gemaakte toetsen te komen (spelling , zinsbouw en stijl bestaan uit meerdere toetsen).
| aantal modules | aantal leerlingen |
| 10 | 1 |
| 9 | 1 |
| 8 | 4 |
| 7 | 4 |
| 6 | 9 |
| 5 | 10 |
| 4 | 1 |
| aantal modules | aantal leerlingen |
| 10 | 0 |
| 9 | 0 |
| 8 | 1 |
| 7 | 1 |
| 6 | 9 |
| 5 | 20 |
| 4 | 0 |
Wat vinden de leerlingen ervan?
Het oordeel van de leerlingen is nogal wisselend. Ze zijn blij met de vrijheid en controle, hoewel sommigen daar echt aan moeten wennen. Aan de andere kant hebben ze ook wel door dat de lat hoger is komen te liggen. Met name de zwakker gemotiveerde leerlingen zijn dan ook wel een stuk terughoudender.
Natuurlijk zijn er ook uitvoeringskwesties die het oordeel nogal beïnvloeden. De goed scorende leerlingen zijn juist overwegend positief.
Hoe verder?
Het was mooi geweest als deze pilot herhaald had kunnen worden in v3, met de nodige en mogelijke aanpassingen. Gegeven de lessenverdeling van het schooljaar 2018-2019 was dat niet mogelijk.
De pilot zou voortgezet kunnen worden in v4. Zonder aanvullend beleid (lees: faciliteiten) lopen we dan tegen dezelfde praktische kwesties op. Bovendien is v4 een examenjaar, dus er is weinig speelruimte. Een beperkte voortzetting zou wel mogelijk moeten zijn, maar dat moet in overleg met de klassen en misschien de ouders bepaald worden.
september 2018
R. Mulder
